Ψαχνά Ευβοίας: Ο Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος – Ένα λαμπρό αρχιτεκτονικό κόσμημα του 20ου αιώνα

Ψαχνά Ευβοίας: Ο Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος - Ένα λαμπρό αρχιτεκτονικό κόσμημα του 20ου αιώνα

Ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος αποτελεί ένα λαμπρό αρχιτεκτονικό κόσμημα ναοδομίας των αρχών του 20ου αι.  Με το επιβλητικό του μέγεθος και την ξεχωριστή του θέση στην κεντρική πλατεία των Ψαχνών κυριαρχεί μεταξύ των κτιρίων.

Άρθρο του Νικόλαου Καρατζά

Κατασκευάστηκε στις αρχές του 20ου αι. από Σαμιώτες μάστορες, οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί στα Ψαχνά μετά τις ανταλλαγές των πληθυσμών του 1862 μεταξύ της Τουρκίας και του Ελληνικού κράτους. Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, η κατασκευή του ξεκίνησε γύρω στο 1890 και ολοκληρώθηκε το 1901, όπου έγιναν και τα εγκαίνια του ναού στις 15 Οκτωβρίου του ίδιου έτους. Το  έτος 1912, έγινε επίσημα η δεύτερη ενορία της πόλης των Ψαχνών, καθώς ο ναός του Αγίου Νικολάου δεν επαρκούσε πλέον για τον πλήθος των πιστών.

Η αρχιτεκτονική του ναού, αντιγράφει πιστά τον Βυζαντινό ρυθμό του εγγεγραμμένου σταυροειδούς μετά τρούλου και οι διαστάσεις του είναι γύρω στα 9×18μ. Ο ρυθμός αυτός έχει ως βάση την καλύτερη οργάνωση του τελετουργικού της λατρείας, αλλά και την τελειότερη προσαρμογή και έκφραση του εικονογραφικού προγράμματος.

Πρόκειται για ένα ναό με πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία και πλήθος κεραμοπλαστικών διακοσμητικών στοιχείων. Σε αυτόν τον τύπο τονίζεται ο οκταγωνικός κεραμοσκεπής τρούλος, ο οποίος προβάλει μεγαλοπρεπής, με κομψότητα και χάρη. Βρίσκεται στο κέντρο του ναού και στηρίζεται από τέσσερις καμάρες, οι οποίες αποτελούν τις κεραίες ενός ισοσκελούς σταυρού. Στις τέσσερις άκρες του κτιρίου σχηματίζονται γωνίες, όπου διαμορφώνονται μικροί χώροι για να εξουδετερώνονται οι ωθήσεις από το βάρος των καμαρών. Έτσι ο σταυρός εγγράφεται σε ορθογώνιο. Τα γωνιαία διαμερίσματα συνήθως επιστέφονταν με σταυροθόλια, τρουλίσκους ή αψίδες. Η εξωτερική μορφή του ναού πιο οργανική, καθώς διαγράφεται πιο καθαρά στη στέγη το σχήμα του σταυρού που φέρει τον τρούλο και οι κεραίες του σταυρού εκφράζονται και στις πλάγιες όψεις. 

Εξωτερικά η  τοιχοποιία είναι διακοσμητική και γίνεται ορατή μέσω της κεραμοπλαστικής διακόσμησης του ναού, καθώς διακρίνονται οι δυο ζώνες με την οδοντωτή διακόσμηση, οι οποίες περιτρέχουν τον ναό. Επίσης, με περίτεχνη διακόσμηση έχουν αποδοθεί τα επάλληλα τρίλοβα παράθυρα των κεραιών στη δυτική, τη βόρεια και τη νότια πλευρά. Την ανατολική πλευρά κοσμεί μια τρίπλευρη αψίδα με φεγγίτες κατά μήκος της κάθε πλευράς. Χαρακτηριστικό της εξωτερικής όψης, οι λαξευμένες γωνιόπετρες, οι οποίες ήταν εντοιχισμένες σταυρωτά, σε κάθε γωνία του ναού ενισχύοντας την στατικότητά του.  

Ο συμβολισμός του ρυθμού αυτού είναι ότι το τετράγωνο μέσα στο οποίο εγγράφεται ο σταυρός (σταυρική θυσία – Ανάσταση) συμβολίζει τη γη και ο τρούλος συμβολίζει τον ουρανό. Αυτά τα δυο σχήματα συμβολίζουν το κτιστό και το άκτιστο, επομένως την ανθρώπινη και τη θεϊκή φύση του Χριστού.

Picture of Νίκος Καρατζάς

Νίκος Καρατζάς

Ο Νικόλαος Σπ. Καρατζάς κατάγεται από την Τριάδα Ευβοίας, όπου και διαμένει. Είναι ιστορικός - αρχαιολόγος και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στην κλασική αρχαιολογία του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης . Γνωρίζει αγγλικά και γερμανικά και έχει παρακολουθήσει το πρόγραμμα εξειδίκευσης για ψηφιδωτά του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών Θεσσαλονίκης. Έχει εργαστεί ως καθηγητής, στην ιδιωτική τριτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Διατέλεσε αρθρογράφος σε εβδομαδιαίες εφημερίδες της Ηπείρου, ‘EpirusPress’ και στην ‘Έρευνα’. Έχει συμμετάσχει στις ανασκαφές της Δωδώνης το 2005, στο Καραμπουρνάκι Θεσσαλονίκης το 2012 και στην Ερέτρια το 2013, ως συνεργάτης της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής. Έχει παρακολουθήσει πλήθος διεθνών επιστημονικών συνεδρίων σε όλη την Ελλάδα. Σήμερα εργάζεται ως συμβασιούχος αρχαιολόγος της Εφορίας Αρχαιοτήτων Ευβοίας. Συνεχίζει να αρθρογραφεί τόσο σε έντυπα όσο σε ιστοσελίδες και σε ηλεκτρονικές εφημερίδες (e-press). Είναι μέλος: α)του Συλλόγου Εκτάκτων Αρχαιολόγων Ελλάδος (ΣΕΚΑ) και β) της Εταιρείας Πολιτισμού Χαλκίδας «Οι Γέφυρες».