Gehenna: Γέενα, Η Πεδιάδα της Κόλασης

Dante's Inferno CANTO III Δημοσιεύθηκε από Zajakiel

Λένε ότι η Κόλαση είναι μια έννοια που προήλθε από τις ενοχές του ανθρώπου ώστε να τιμωρεί αιώνια τη συλλογική ψυχή της ανθρωπότητας, η οποία δεν κατάφερε να αποδείξει στον εαυτό της την ανώτερη και θεϊκή καταγωγή της. Ίσως πάλι, ως έννοια και ως τόπος, να αντανακλά εκείνα τα σκοτεινά και πύρινα βάθη στα οποία φτάνει η συνείδησή μας όταν το σώμα και ο νους βιώνουν ακραίες καταστάσεις. Πάντως, η αλήθεια είναι πως σε όλες τις μυθολογίες των λαών της Γης που αφορούν το θάνατο, δεσπόζει η έννοια του Άδη στη χειρότερη μορφή κι εκδήλωση, αυτής των Ταρτάρων.

Συνήθως οι περιγραφές που συνοδεύουν τις διηγήσεις της Κόλασης συνδέονται άμεσα με τα βιώματα του εκάστοτε λαού, με τρομακτικές τοποθεσίες, καθώς και με τους φόβους που φωλιάζουν στο συλλογικό ασυνείδητο. Μια τέτοια περιγραφή βρίσκουμε στο Ταλμούδ και την ερμηνευτική παράδοση της Παλαιάς Διαθήκης, η οποία καταδεικνύει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο τα συστατικά της Κόλασης: το φόβο, το απάνθρωπο βίωμα και την υπόδειξη μιας πραγματικής τοποθεσίας, στην οποία έχουν γίνει φρικτές πράξεις, όλες έργα «χειρών ανθρώπων».

Γκεχένα, είναι η λέξη που περιγράφει τα Τάρταρα σε μια παράδοση που μπολιάστηκε με τον ελληνιστικό συγκρητισμό κι έφτασε ως τις μέρες μας. Στην ελληνική γλώσσα μεταφράζεται ως Γέενα, στη ραβινική γραμματεία την συναντάμε ως Γκεχινόμ και σημαίνει «Πεδιάδα των υιών της Ενώμ». Η πεδιάδα αυτή είναι μια από τις δύο κύριες πεδιάδες που περιβάλλουν την Ιερουσαλήμ και απέκτησε κάκιστη φήμη την εποχή του Βασιλιά Μανασσή, όταν αποστάτες Ισραηλίτες και άλλοι ντόπιοι λάτρευαν εκεί τον Βάαλ και άλλες χαναϊτικές θεότητες. Οι βιβλικές πηγές αναφέρουν συγκεκριμένα μια τρομερή θεότητα, τον Μολώχ, στον οποίο θυσίαζαν βρέφη. Ο προφήτης Ιερεμίας μάλιστα ταυτίζει την κοιλάδα αυτή με τον τόπο όπου θα τιμωρηθούν στα έσχατα οι ασεβείς.

Πού αρχίζει, όμως, και πού τελειώνει ο μύθος; Είναι αλήθεια ότι στην Παλαιά Διαθήκη σε διάφορες διηγήσεις υπονοούνται ανθρωποθυσίες. Η πιο δημοφιλής απ’ αυτές είναι όταν ο Αβραάμ θέλησε να θυσιάσει τον ίδιο του τον υιό για την αγάπη του θεού του, κάτι που τελικά απετράπη, αφού στη θέση του Ισαάκ εμφανίστηκε ένα λευκό κριάρι. Οι ανθρωποθυσίες αυτές και δη οι θυσίες βρεφών θεωρούνταν απλώς σαν κάποιος τρομακτικός θρύλος μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα, οπότε και βρέθηκε ένας ομαδικός τάφος με υδρίες, οι οποίες περιείχαν καμένα οστά βρεφών και αναθήματα που έφεραν τα γράμματα ΜΛΚ. Ξαφνικά οι τρομερές διηγήσεις για ανθρωποθυσίες και βρεφοκτονίες πήραν σάρκα και οστά, και όλοι θεώρησαν ότι πράγματι κάποτε υπήρχαν πιστοί κάποιου αιμοδιψή θεού με το όνομα Μολώχ.

Ωστόσο, σύμφωνα με τον ιστορικό Σάιμον Σιμπάγκ Μοντεφιόρε, τα γράμματα ΜΛΚ σχηματίζουν τη λέξη ανάθημα, δώρο στους θεούς δηλαδή. Από αυτό καταλαβαίνουμε ότι από παρεξήγηση οι βρεφοθυσίες αποδόθηκαν σε κάποιον θεό με το όνομα Μολώχ, καθώς οι δύο λέξεις αποτελούνται από τα ίδια γράμματα. Επίσης θα μπορούσε να σημαίνουν και Μελέκ, δηλαδή βασιλιάς – δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά που μια γλωσσική παρεξήγηση παράγει λάθος συμπεράσματα. Είναι, λοιπόν, πιθανόν να τελούσαν τις θυσίες είτε στο όνομα κάποιου επίγειου βασιλιά είτε, το πιθανότερο, στον ίδιο τον βασιλιά των ουρανών, τον θεό των Ισραηλιτών, κάποιοι φονταμενταλιστές ή οι παράφρονες πιστοί κάποιας θρησκευτικής σέκτας.

Η ουσία, όμως, πίσω από το παιχνίδι των λέξεων είναι μία: στην πεδιάδα της Γκεχένα θυσιάζονταν βρέφη και γίνονταν κτηνώδεις πράξεις, φανερώνοντας σ’ εμάς το αποτρόπαιο της φύσης του ανθρώπου. Έτσι η πεδιάδα αυτή έμεινε στο συλλογικό νου των Ισραηλιτών σαν Κόλαση επί της Γης και αυτή η πεποίθηση, σε συνδυασμό με τα αρχαία ελληνικά Τάρταρα, τον τόπο μαρτυρίου των άνομων ψυχών, πέρασε και στη χριστιανική παράδοση, όπως και στο Ισλάμ.

Όλοι οι μύθοι και οι θρύλοι στην ουσία έχουν ρίζες που φθάνουν πολύ βαθιά στην ιστορία του ανθρώπου, αλλά και στην ίδια του τη φύση, η οποία περιλαμβάνει τόσο την ευγένεια όσο και την κτηνωδία. Η Κόλαση, λοιπόν, όπως κάθε έννοια ή σύμβολο της ανθρωπότητας, είναι και ο καθρέπτης της ίδιας μας της φύσης.

[Δημοσιεύθηκε στο τεύχος Νο2 του περιοδικού Nimbus]

Και έπειτα στο Mystery.gr

Πηγή

Βιβλιογραφία:
Ιερουσαλήμ, η Βιογραφία, Μοντεφιόρε Σάιμον Σίμπαγκ, εκδ. Ωκεανίδα
Ιερεμίας προφητείες, Παλαιά Διαθήκη
Lilith’s Cave: Jewish Tales of the Supernatural, H. Schwartz, Oxford University Press
The Encyclopedia of Jewish Myth, Magic, and Mysticism, Geoffrey Dennis, Llewellyn Publications,
Tree of Souls: The Mythology of Judaism, H. Schwartz, Oxford University Press