Η επιβράβευση, και ιδιαίτερα η μεταβλητή επιβράβευση φαίνεται ότι ασκεί ιδιαίτερη έλξη στον ανθρώπινο εγκέφαλο και μεταξύ τους έχουν μια ξεχωριστή σχέση. Έχετε πιάσει τον εαυτό σας να μην σταματάει να σκρολάρει στα social media; Ή να παθαίνει κόλλημα με τα τυχερά παιχνίδια και να τσεκάρει στο Ice casino για το ποιο θα είναι το επόμενο παιχνίδι που θα παίξει; Όλο αυτό είναι αποτέλεσμα της χημείας του εγκεφάλου και της ντοπαμίνης που προκαλείται από αυτές τις καταστάσεις, καταστάσεις που ενισχύουν τη μεταβλητή επιβράβευση που όπως είπαμε ήδη, ελκύει τον εγκέφαλο όσο λίγα πράγματα.
Τι είναι η μεταβλητή επιβράβευση
Τι ακριβώς είναι η μεταβλητή επιβράβευση; Είναι όταν η επιβράβευση δεν είναι αναμενόμενη και κάθε φορά που επιτυγχάνεται μια πράξη αλλά δίνεται σε τυχαία χρονικά διαστήματα και το άτομο δεν ξέρει πότε θα τη λάβει. Κλασικό παράδειγμα είναι ο κουλοχέρης στα τυχερά παιχνίδια, όσες φορές και αν τραβήξετε τον μοχλό ποτέ δεν ξέρετε πότε θα κερδίσετε. Αυτή η τυχαιότητα ενεργοποιεί πιο έντονα τον εγκέφαλό μας βάζοντάς τον σε μια κατάσταση εγρήγορσης και κινητοποίησης πιστεύοντας ότι έτσι θα πετύχει την ανταμοιβή. Η συγκεκριμένη αντίδραση του εγκεφάλου διατρέχει χιλιάδες χρόνια εξελικτικής πορείας και προέρχεται από τις πρώιμες ανθρώπινες κοινωνίες όταν η αναζήτηση στέγης, τροφής και νερού ήταν απρόβλεπτη και ο άνθρωπος έπρεπε να αναπτύξει την επιμονή και την προσαρμοστικότητά του για να επιβιώσει. Σήμερα οι προκλήσεις έχουν αλλάξει όμως ο εγκέφαλός μας κουβαλάει εκείνη την αρχαία μνήμη.
Ο ρόλος της ντοπαμίνης
Η ντοπαμίνη βρίσκεται στο κέντρο της διαδικασίας της ανταμοιβής του εγκεφάλου. Η ντοπαμίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής που απελευθερώνει ο εγκέφαλος κάθε φορά που συμβαίνει κάτι όμορφο, όταν τρώμε ένα δροσερό παγωτό μια ζεστή ημέρα, όταν κάποιος μας κάνει ένα κοπλιμέντο, όταν βρίσκουμε ένα ρούχο που ταιριάζει τέλεια πάνω μας. Έτσι θέλουμε να νιώθουμε ξανά και ξανά αυτά τα συναισθήματα χαράς και ευχαρίστησης γι’ αυτό και επαναλαμβάνουμε τη συμπεριφορά που οδήγησε σε αυτά. Όμως η ντοπαμίνη δεν αφορά μόνο στο αίσθημα της ευχαρίστησης αλλά συνδέεται και με την αναμονή της ανταμοιβής. Επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι η αύξηση της ντοπαμίνης δεν συμβαίνει τη στιγμή της ανταμοιβής αλλά όταν την περιμένουμε. Όταν μάλιστα η προσδοκία της ανταμοιβής συνοδεύεται από την αβεβαιότητα τότε η ντοπαμίνη μας απογειώνεται.
Η μεταβλητή επιβράβευση στο σήμερα
Όπως έχει εξελιχθεί η τεχνολογία και ο πολιτισμός, η μεταβλητή επιβράβευση χρησιμοποιείται από προϊόντα και πλατφόρμες για να προσφέρουν στον εγκέφαλο τη μεταβλητή επιβράβευση και να μας κάνουν να γυρνάμε συνέχεια σε αυτά. Συγκεκριμένα συναντάμε τη μεταβλητή επιβράβευση στα:
- Social Media,
- Online Παιχνίδια,
- Εμπορικά Sites.
Όλα τα παραπάνω διαθέτουν τρόπους που κάνουν τον χρήστη/παίκτη/αγοραστή να «κολλάνε» μαζί τους και να γυρνάνε σε αυτά ξανά και ξανά για να νιώθουν αυτή την έκρηξη ντοπαμίνης και τα αισθήματα χαράς και ικανοποίησης που δημιουργεί. Άλλωστε είπαμε, η αναμονή της ανταμοιβής προκαλεί μεγαλύτερη δόση ντοπαμίνης από την ίδια την ανταμοιβή. Ας δούμε όμως αναλυτικά τι κάνει η κάθε πλατφόρμα.
Social Media
Κάθε scroll down δεν ξέρουμε τι θα μας δείξει. Ίσως τις διακοπές ενός φίλου, ένα αγαπημένο τραγούδι, μια διαφήμιση που μας ενδιαφέρει. Κάθε φορά που ανοίγουμε μια εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να βρούμε ένα μήνυμα από ένα αγαπημένο πρόσωπο ή και το απόλυτο… τίποτα. Αυτό το άγνωστο και η ικανοποίηση που νιώθουμε όταν δούμε κάτι που μας αρέσει είναι που μας τραβάνε συνεχώς στο κινητό μας και μας ωθεί να το τσεκάρουμε ξανά και ξανά.
Online Παιχνίδια
Εκεί που παίζουμε ένα παιχνίδι ξαφνικά μας «πέφτει» ένα τυχερό δώρο που μας βοηθάει να κερδίσουμε. Ή έρχεται το κομμάτι που μας έλειπε για να συμπληρώσουμε το παζλ. Αυτό το σύστημα τυχαίας ανταμοιβής και η προσμονή της μεγάλης νίκης είναι που μας κάνουν να θέλουμε να παίζουμε ξανά και ξανά.
Εμπορικά Sites
Μπαίνοντας να αγοράσουμε ένα μπλουζάκι ένα κουπόνι με μια διόλου ευκαταφρόνητη έκπτωση εμφανίζεται μπροστά μας. Ή το μήνυμα Γυρίστε τον τροχό της τύχης και δείτε τι θα κερδίσετε κυριαρχεί στην οθόνη μας ενώ προσπαθούμε να διαλέξουμε παπούτσια. Πόσο να αντισταθεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος σε όλα αυτά τα μηνύματα των μεγάλων ευκαιριών/τυχαίων ανταμοιβών. Γι’ αυτό και μερικά online καταστήματα μας ελκύουν να ψωνίζουμε ξανά και ξανά ακόμα και πράγματα που δεν χρειαζόμαστε μόνο και μόνο για να αξιοποιήσουμε τα τυχαία δώρα μας.
Πώς να διαχειριστούμε τη μεταβλητή επιβράβευση
Για να μπορέσουμε να διαχειριστούμε τη μεταβλητή επιβράβευση πρέπει να καταλάβουμε τι είναι, τι την προκαλεί και πώς μπορούμε να την ελέγξουμε. Μόλις αποδεχτούμε ότι είναι κάτι που οφείλεται αποκλειστικά στη χημεία του εγκεφάλου μας θα βρούμε και όλα εκείνα τα tips που θα μας βοηθήσουν να τη διαχειριστούμε ώστε να μην υποκύπτουμε σε κόλπα του μάρκετινγκ και καταλήγουμε να ξοδεύουμε μεγάλα ποσά ή χρόνο από τη ζωή μας μπροστά σε μια οθόνη ενώ θα μπορούσαμε να μάθουμε κάποιο χόμπι ή να εξελιχθούμε πνευματικά, να γυμναστούμε κ.ο.κ. Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν;
- Να βάλουμε χρονικά όρια για το πόσο θα χρησιμοποιούμε τα social media και να τα τηρούμε αυστηρά, χωρίς υποχωρήσεις.
- Να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τις επιθυμίες και τα συναισθήματά μας και να δίνουμε στον εαυτό μας χρόνο για να τα επεξεργαστεί και να μην προβαίνουμε σε παρορμητικές κινήσεις, πχ ανεξέλεγκτα ψώνια.
- Να χτίζουμε τη ζωή μας έτσι που να υπάρχουν θετικές εμπειρίες και συνήθειες και να μην αποζητάμε τις τυχαίες ανταμοιβές που φέρνουν στιγμιαία ευχαρίστηση. Αν η βασική πηγή χαράς στη ζωή μας είναι σταθερές συνήθειες τότε τα τυχαία γεγονότα απλά προσθέτουν ευχαρίστηση σε μια ήδη χαρούμενη καθημερινότητα, δεν γίνονται αυτοσκοπός.
Αυτές οι πρακτικές μας βοηθούν να χτίσουμε μια πιο ισορροπημένη και γεμάτη ζωή, ελεγχόμενη από εμάς και όχι από εξωτερικές τυχαίες ανταμοιβές. Η πραγματική ελευθερία έρχεται όταν μπορούμε να απολαμβάνουμε τη ζωή χωρίς εξαρτήσεις και με πλήρη επίγνωση των επιλογών μας.
